Henryk Rowid założyciel i redaktor naczelny miesięcznika „Ruch Pedagogiczny”

Henryk Rowid — krótka informacja biograficzna

Henryk Rowid, tak naprawdę Naftali Herz Kanarek, urodził się w 1877 roku w rzeszowskiej rodzinie żydowskiej. Rodzice Rowida (Nathan Kanarek był roznosicielem gazet, Charlotte Reiner pochodziła z rolniczej rodziny) żyli skromnie. Świadczy o tym fakt, że nie mieli pieniędzy na opłacenie ślubu, który ostatecznie odbył się dopiero kilka lat po narodzinach dziecka, w 1882 roku. W związku z tą sytuacją w akcie urodzenia widnieje zapis, że Naftali Herz Kanarek jest dzieckiem nieślubnym. W latach 1885-1893 przebywał w Przemyślu, gdzie pobierał nauki w szkole ludowej. Następnie wrócił do Rzeszowa i w wieku 16 lat wstąpił do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego, gdzie w tym okresie kształciło się zaledwie kilku Izraelitów. Wybór tej szkoły był mocno krytykowany w środowisku, z którego się wywodził, ze względu na niski poziom nauczania, który wynikał z braku odpowiedniego przygotowania kadry dydaktycznej (Szczepańska, 2014, s. 29-30). Po ukończeniu seminarium w 1898 roku podjął pracę zawodową w żydowskich szkołach ludowych prowadzonych przez fundację barona Maurycego Hirscha w Rawie Ruskiej oraz Tarnowie, później także w Krakowie, gdzie prowadził działalność edukacyjną mającą na celu wprowadzenie Żydów w krąg polskiej kultury.

 

Działalność oświatowo-pedagogiczna

Jeszcze podczas studiów w zakresie germanistyki i filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim podjął współpracę z rodzącym się ruchem nauczycielskim. Był członkiem Ogniska Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego, gdzie działał w komitecie przygotowującym projekt reformy szkolnictwa ludowego i podniesienia poziomu wykształcenia nauczycieli (Meissner, 2012, s. 14- 24). W 1911 roku Henryk Rowid został członkiem Naczelnego Zarządu Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego. Z jego inicjatywy, rok później, została utworzona Sekcja Pedagogiczna, której przewodniczył. Zadaniem sekcji było rozpowszechnianie wiedzy z zakresu psychologii dziecięcej oraz pedagogiki eksperymentalnej (Krochmalska-Gawrosińska, 2000, s. 27-30). Henryk Rowid był również inicjatorem i organizatorem Kursów Pedagogicznych dla nauczycieli prowadzonych w ramach Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego, które najpierw zostały upaństwowione w 1921 roku, a następnie w 1928 roku przekształcone w Państwowe Pedagogium z siedzibą w Krakowie. W trakcie II wojny światowej kontynuował swoją działalność oświatową, należąc do Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (organizował między innymi tajne kursy pedagogiczne dla dyrektorów przyszłych liceów pedagogicznych). Został zatrzymany przez Gestapo i zginął w 1944 roku w trakcie przewożenia do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (Szczepańska, 2014, s. 32-33).

Działalność oświatowo-pedagogiczna Henryka Rowida skupiała się na reformie szkolnictwa, przygotowaniu nowych kadr nauczycielskich oraz na rozwijaniu i szerzeniu idei „szkoły twórczej”. Należał do propagatorów ruchu reformatorskiego zwanego „Nowym Wychowaniem”. Jego zwolennicy uważali, że w tradycyjnej szkole obowiązuje przestarzały system nauczania i wychowania, który kształci niesamodzielnych obywateli. W swojej działalności odwoływał się do poglądów Jana Władysława Dawida. Uważał, że bierny i bezrefleksyjny nauczyciel, który mechanicznie wykonuje polecenia, nie jest w stanie przyczyniać się do rozwoju demokratycznej praktyki szkolnej. Tymczasem, zgodnie z poglądami Rowida oraz innych przedstawicieli tego nowego modelu wychowania, szkoła miała przyczyniać się do wzrostu, rozwoju i postępu młodego pokolenia. Działania podejmowane przez nauczycieli miały dostarczać dziecku możliwości aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym (Krochmalska-Gawrosińska, 2000, s. 9-28). Był on zaangażowany w szerzenie idei patriotyzmu w wychowaniu. Uważał, że na szkole polskiej „ciąży obowiązek takiego oddziaływania na młode pokolenie, aby jakości i wielkości zmian w losach zewnętrznych narodu odpowiadała jakość i wielkość przemian w życiu wewnętrznym, w psychice jednostki i w zbiorowej duszy narodu” (Rowid, 1929, s. 281). Dzięki licznym wyjazdom zagranicznym szerzył wśród polskiej kadry nauczycielskiej innowacyjne myśli i poglądy zachodnich pedagogów, które poddawał dogłębnej analizie i ocenie, wprowadzając je na gruncie polskim.

 

Ruch Pedagogiczny — czasopismo dla pedagogów

Henryk Rowid jako wybitny pedagog pełnił również funkcję redaktora naczelnego powołanego w 1912 roku do życia miesięcznika pod nazwą „Ruch Pedagogiczny”. Początkowo czasopismo było wydawane jako dodatek do gazety „Głos Ludowy”. Celem wydawania gazety była chęć zaznajomienia nauczycieli z problemami pedagogicznymi w kraju i za granicą. Jako redaktor naczelny Henryk Rowid omawiał dorobek nowoczesnej pedagogiki na Zachodzie, pokazując jednocześnie możliwości rozwoju tej dyscypliny w Polsce. Kolejnym obszarem, który poruszał w swoich tekstach, było szerzenie idei działań wychowawczych w zgodzie z zasadami demokracji (Krochmalska-Gawrosińska, 2005, s. 36-39). W pierwszym numerze periodyku można było znaleźć takie artykuły jak: O duchu pedagogiki doświadczalnej napisany przez Jana Władysława Dawida, Tradycje polskiego szkolnictwa elementarnego Heleny Orszy (Radlińskej) czy też O metrycznej skali inteligencji Bineta. Należy uznać, że „Ruch Pedagogiczny” pełnił istotną rolę w propagowaniu nowych idei pedagogicznych. Na łamach czasopisma podejmowano trudne i ciekawe tematy dotyczące szkolnictwa, nowoczesnego nauczania i kształcenia. Przed wybuchem pierwszej wojny światowej nakład miesięcznika wynosił siedem tysięcy egzemplarzy (Ślęczka, 2017, s. 89-90).

Po dwóch latach ukazywania się dodatku jego wydawanie zostało zawieszone, czego bezpośrednią przyczyną były działania wojenne mające miejsce w tym okresie. Ponowne wznowienie czasopisma następuje w latach 1917-1933. Zwiększony do dziesięciu tysięcy egzemplarzy zostaje także jego nakład. Przyjęto zasadę, że każdej osobie, która jest członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego, przysługuje jeden bezpłatny egzemplarz czasopisma. W tym czasie „Ruch Pedagogiczny” wydawany był jako samodzielne pismo, a stanowisko redaktora naczelnego w dalszym ciągu pełnił Henryk Rowid. W tym okresie wydawania czasopisma do jego tworzenia zaproszono najwybitniejszych pedagogów. Swoje artykuły na łamach „Ruchu Pedagogicznego” zamieszczali m.in. Jan Władysław Dawid, Aniela Szycówna, Helena Radlińska, Maria Grzegorzewska, Janusz Korczak i inni. W okresie międzywojennym w gazecie publikowano również teksty z zakresu filozofii, historii wychowania czy też socjologii takich autorów jak: Bogdan Nawroczyński, Florian Znaniecki czy też Bogdan Suchodolski. Dzięki temu „Ruch Pedagogiczny” zaliczany był do grona najpoczytniejszych periodyków pedagogicznych tego okresu (Radziewicz-Winnicki, 2012, s. 7-8).

W kilku artykułach starano się przybliżyć sylwetki wybitnych, zagranicznych pedagogów, takich jak Jan Henryk Pestalozzi. Starano się również wskazać najważniejsze cechy nowych obszarów działań pedagogicznych (m.in. scharakteryzowana została pedagogika Owidiusza Decroly’ego, system daltoński czy też zagadnienia związane z nurtem tzw. nowego wychowania i opartej na nim szkoły twórczej). Po zakończeniu pierwszej wojny światowej dużą uwagę poświęcono tematom związanym z organizacją szkolnictwa oraz kwestiom ustrojowym w polskiej edukacji. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w artykułach zamieszczanych w czasopiśmie dużo miejsca poświęcano także propagowaniu pedagogiki aktywnej, ukierunkowanej na rozwój zainteresowań uczniów (Ślęczka, 2017, s. 92-93). Na łamach czasopisma przedrukowane zostały Podstawy filozoficznej pedagogiki Bronisława Trentowskiego, zamieszczone zostały również Szkice z socjologii wychowania Floriana Znanieckiego. Pojawiły się również artykuły z zakresu historii wychowania, takie jak: Nauka wychowania a teoria wychowania Emila Durkheima czy też Znaczenie środowiska w wychowaniu Michaela Friedlaendera. W periodyku ukazywały się także artykuły z zakresu psychologii pedagogicznej: Sugestia i wychowanie Alberta Dryjskiego oraz Zwierzę. Dziecko. Człowiek Stefana Szumana (Ślęczka, 2017, s. 98).

W połowie 1933 roku Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Polskiego podjął decyzję o odsunięciu Rowida ze stanowiska i przeniesieniu redakcji periodyku do Warszawy. Jako główny zarzut skierowany wobec redaktora naczelnego wskazano brak podejmowania współpracy z naukowcami z zagranicy, brak kontaktu z Wydziałem Pedagogicznym w Warszawie oraz niedostosowanie materiałów umieszczanych w czasopiśmie do potrzeb oraz oczekiwań adresatów. On sam, podsumowując swój dwudziestoletni wkład w rozwój „Ruchu Pedagogicznego”, uznał, że czasopismo było poświęcone nowym trendom w wychowaniu oraz nauczaniu, przy zachowaniu wysokiego poziomu naukowego (Szczepańska, 2014, s.34).

Wybuch drugiej wojny światowej doprowadził do kolejnej przerwy w wydawaniu periodyku. Po raz drugi wydawanie „Ruchu Pedagogicznego” reaktywowane zostało na przełomie lat 1945 i 1946. Pierwszymi redaktorami naczelnymi wznowionego czasopisma zostali Maria Grzegorzewska i Zygmunt Mysłakowski (Radziewicz-Winnicki, 2012, s. 8). W roku 1950 nastąpiło pięcioletnie połączenie z czasopismem „Nowa Szkoła”. Po tym okresie „Ruch Pedagogiczny” ponownie był wydawany jako samodzielny kwartalnik. Do 1981 roku pracami redakcyjnymi kierowali kolejno: Józef Kwiatek, Wacław Wojtyński i Stefan Słomkiewicz. W latach 1981-1983 nastąpiła kolejna, trzecia już przerwa w ciągłości wydawania periodyku. Jego edycję po wznowieniu w 1984 roku powierzono Tadeuszowi Lewowickiemu, który pełnił funkcję redaktora naczelnego aż do 1994 roku, kiedy to, ze względu na ograniczenia finansowe, ponownie wstrzymano druk czasopisma. W tej dekadzie autorami tekstów byli wybitni humaniści z kraju i z zagranicy. W czasopiśmie ukazywały się również artykuły pracowników instytucji oświatowych, nauczycieli oraz reprezentantów nauk pokrewnych pedagogice. Na łamach kwartalnika podejmowano próbę intelektualnego ożywienia środowiska skoncentrowanego na problemach wychowania i oświaty, podejmowano dyskusje dotyczące obecnego stanu edukacji nauczycielskiej (Radziewicz-Winnicki, 2002, s. 109-113).

Zmiany społeczno-ekonomiczne, jakie miały miejsce na początku lat 90., doprowadziły do wstrzymania ukazywania się „Ruchu Pedagogicznego” w obiegu czytelniczym. W okresie 1994-1997 czasopismo było wydawane nieregularnie przez środowiska akademickie Uniwersytetów: Śląskiego, Szczecińskiego, Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu czy też Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. Kolejne reaktywowanie „Ruchu Pedagogicznego” jako samodzielnie ukazującego się czasopisma możliwe było dopiero w 1998 roku, po powstaniu Wyższej Szkoły Pedagogicznej Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie. Obecnie czasopismo wydawane jest przez Warszawską Wyższą Szkołę Humanistyczną im. Bolesława Prusa (Radziewicz-Winnicki, 2012, s. 10). W ostatnich dwudziestu latach wydawania pisma czytelnik może zgłębić swoją wiedzę z zakresu nie tylko wychowania, ale również komunikacji interpersonalnej, która jest podstawą pracy pedagogicznej. Kolejnym obszarem poruszanym w periodyku są rozważania na temat współczesnego nauczyciela (poruszane są kwestie związane z kształceniem, sensem zawodu oraz coraz częściej spotykanym problemem, jakim jest wypalenie zawodowe). Znaleźć można również teksty z zakresu resocjalizacji nieletnich, subkultur młodzieżowych oraz możliwości rozwoju zainteresowań, a także metodologii badań pedagogicznych (Łukasik, http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/1630/18–RuchPedagogiczny-recenzja-czasopisma–Lukasik.pdf?sequence=1, dostęp: 24.12.2017).

Podczas zgłębiania treści „Ruchu Pedagogicznego” należy zwrócić uwagę na układ formalny czasopisma. Podział strukturalny periodyku można analizować w odniesieniu do poszczególnych etapów jego wydawania. Zasadniczo etapy te można podzielić na trzy okresy:

Etap I (1912-1939) — w tym czasie treści zawarte w czasopiśmie prezentowane były w działach takich jak: Artykuły; Literatura pedagogiczna i czasopisma; Z ruchu pedagogicznego w Polsce i na świecie.

Etap II (1945-1998) — gdzie starano się nawiązywać do wcześniejszej tradycji. Układ zasadniczych treści tworzyły działy takie jak: Artykuły; Relacje z badań; Materiały dyskusyjne — poglądy i opinie; Kronika.

Etap III (1999-2005) — w którym zachowano uprzednio stosowany układ treści. Ponadto wprowadzono nowe działy: Materiały pomocnicze dla studentów (w kilku numerach pojawiają się również pomoce dydaktyczne dla nauczycieli); Bibliografie tematyczne — źródła informacyjne do zajęć dydaktycznych. Nieregularnie pojawiają się również inne działy tematyczne takie jak: Szkoła w świecie współczesnym; Sylwetki pedagogów.

Etap IV (od 2005 do chwili obecnej) — na treści zamieszczane w czasopiśmie składają się następujące części: Artykuły ogólnopedagogiczne; Relacje z badań; Materiały do dyskusji — poglądy, studia i opinie; Recenzje; Sylwetki wybitnych pedagogów; Nauki pedagogiczne; Materiały dla studentów; Materiały dla nauczycieli; Bibliografia¹.

 

Podsumowanie

Henryk Rowid jest określany mianem wybitnego pedagoga okresu międzywojennego, działającego na rzecz rozwoju polskiej oświaty. W jego twórczości mocno zaznaczyła się wiara w działalność wychowawczą nauczycieli, których zadaniem jest kształtowanie twórczej postawy młodego pokolenia. Wierzył, że prawdziwy nauczyciel potrafi zainspirować i wychować młodego człowieka w taki sposób, by umiał on samodzielnie podejmować odpowiedzialne decyzje przyczyniające się do rozwoju całego społeczeństwa. Podkreślał przy tym, że takich prawdziwych nauczycieli jest niewielu, ponieważ przeważnie posiadają oni przeciętne zdolności pedagogiczne. Rozwijane przez niego myśli pedagogiczne mają uniwersalny wymiar. Podobny, ponadczasowy charakter ma również wydawane do dnia dzisiejszego czasopismo pod nazwą „Ruch Pedagogiczny”, którego pierwszym redaktorem był Henryk Rowid. W ponad stuletniej tradycji wydawniczej czasopisma treści zamieszczanych w nim artykułów zawsze dotyczyły kwestii związanych z dokonującymi się w Polsce przemianami oświatowymi. Na podkreślenie zasługuje fakt, że mimo kilkukrotnego wstrzymywania wydawania periodyku naukowy charakter czasopisma nie został zachwiany. Dbano o zachowanie doboru artykułów pod kątem ukazywania misji zawodu nauczyciela i nowych obszarów jego rozwoju. Treści czasopisma są dobierane w taki sposób, by każdy numer mógł być poświęcony osobnemu zagadnieniu. Niewątpliwym walorem ukazującego się z trzymiesięczną częstotliwością pisma jest to, że prezentowane są w nim nowości, badania i innowacje z różnych obszarów działań pedagogicznych i dyscyplin pokrewnych. Kolejnym ważnym atutem „Ruchu Pedagogicznego” jest możliwość prezentowania swoich dokonań naukowych zarówno przez wybitnych przedstawicieli pedagogiki z kraju i ze świata, jak i osób dopiero stawiających pierwsze naukowe kroki w tej dziedzinie.

 

Przypisy

¹ Podział treści oparty jest na analizie wybranych numerów „Ruchu Pedagogicznego” oraz na treściach prezentowanych w: A. Radziewicz-Winnicki, Sto lat „Ruchu Pedagogicznego”… [w:] dz.cyt., s. 10-12, a także J. Łukasik, „Ruch Pedagogiczny” — 2005/2006/2007…, dz.cyt.

 

Literatura

Krochmalska-Gawrosińska E. (2000): Pedagogiczno-popularyzatorska działalność Henryka Rowida, Wyd. Filii Akademii Świętokrzyskiej, Piotrków Trybunalski

Krochmalska-Gawrosińska E. (2005): Henryk Rowid — kreator idei pedagogicznych w Polsce okresu Dwudziestolecia Międzywojennego, Wyd. Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski

Meissner A. (2012): Młodzieńcze lata Henryka Rowida, w: W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania: uczeń — szkoła — nauczyciel, red. K. Dormus, R. Ślęczka, Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków

Radziewicz-Winnicki A. (2002): Ciągłość i zmiana w „Ruchu Pedagogicznym” — czasopiśmie polskich pedagogów (Refleksje w dziewięćdziesiątą rocznicę powstania periodyka), „Edukacja” nr 4/2002 (80)

Radziewicz-Winnicki A. (2012): Sto lat „Ruchu Pedagogicznego”! Z okazji jubileuszu namysł nad współczesną rolą sędziwego i popularnego periodyka pedagogicznego, „Ruch Pedagogiczny” nr 1/2012

Rowid H. (1929): Kongres Pedagogiczny w Poznaniu, „Ruch Pedagogiczny” nr 10/1929

Szczepańska B. (2014): Henryk Rowid jako pedagog i redaktor „Ruchu Pedagogicznego”, „Ruch Pedagogiczny” nr 3/2014

Ślęczka R. (2017): Myśl pedagogiczna prezentowana na łamach „Ruchu Pedagogicznego” w latach 1918-1939, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” nr 1-2/2017

 

Źródła internetowe

Łukasik J., „Ruch Pedagogiczny” — 2005/2006/2007. Recenzja czasopisma, http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/1630/18–Ruch-Pedagogiczny-recenzjaczasopisma–Lukasik.pdf?sequence=1 (dostęp: 24.12.2017)

 

Henryk Rowid założyciel i redaktor naczelny miesięcznika „Ruch Pedagogiczny”

Henryk Rowid to wybitny polski nauczyciel i aktywny działacz oświatowy okresu dwudziestolecia międzywojennego w Polsce. Był także teoretykiem pedagogiki z powodzeniem rozwijającym polską myśl pedagogiczną. Z jego inicjatywy w 1912 roku powołano do życia miesięcznik pedagogiczny pod nazwą „Ruch Pedagogiczny”, którego został redaktorem naczelnym. Jako inicjator „szkoły twórczej” (polskiej koncepcji systemu dydaktyczno-wychowawczego) współpracował z pracownikami placówek oświatowych w celu opracowywania programów kształcenia dla nauczycieli, które miały podnosić ich kwalifikacje zawodowe. Prowadzona przez niego działalność pozwalała na systematyczne podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności nauczycieli szkół powszechnych. Dzięki współpracy z wybitnymi pedagogami, którzy wraz z nim publikowali na łamach „Ruchu Pedagogicznego”, spowodował, że stało się ono jednym z najpoczytniejszych czasopism pedagogicznych tamtego okresu.

Słowa kluczowe: nauczyciel, działacz oświatowy, pedagog

 

Henryk Rowid — a founder and editor in chief of a monthly „Ruch Pedagogiczny”

Henryk Rowid is an outstanding Polish teacher and educational activist of a twenty-year interwar period in Poland. He was also a pedagogy theorist who successfully developed Polish pedagogical ideas. It was his initiative to establish in 1912 a monthly called „Ruch Pedagogiczny” with him as an editor in chief. As an initiator of „creative school” (Polish concept of didactic-educational system) he cooperated with employees of educational institutions in order to work out training programs for teachers aimed at increasing their professional qualifications. His activity allowed teachers of public schools to develop systematically their knowledge and skills. Thanks to cooperation with famous pedagogues who published in „Ruch Pedagogiczny”, the magazine became one of most read pedagogical journals of that time.

Keywords: teacher, educational activist, pedagogue

 

Anna Weissbrot-Koziarska, Uniwersytet Opolski, „Ruch Pedagogiczny” nr 1/2018