Oświata, kultura i wychowanie w społecznych koncepcjach pedagogicznych Kazimierza Korniłowicza

Wprowadzenie

W Polskim Słowniku Biograficznym (Konarski, 1969) możemy przeczytać, że Kazimierz Korniłowicz (1892-1939) to działacz społeczny i oświatowy oraz dyrektor Instytutu Spraw Społecznych. W powojennym opracowaniu dotyczącym strat, jakie poniosła polska nauka i praktyka pedagogiczna w wyniku drugiej wojny światowej, Helena Radlińska wspomniała Kazimierza Korniłowicza jako dawnego, nieodżałowanego i zarazem bliskiego współpracownika (Radlińska, 1964, s. 504). Odnotowała, że zginął w 1939 roku zabity bombą. Odszedł w pełni dojrzałości twórczej. Pozostał w pamięci jako niestrudzony pracownik oświatowy i społeczny. Był inicjatorem wielu działań, a zarazem propagował i wspomagał różnorodne procesy twórcze. Przykładem może być stworzenie Grupy na Rzeczpospolitą Polską Światowego Związku Kształcenia Dorosłych w 1927 roku. Grupa ta powstała w związku z przygotowaniem pionierów polskiej andragogiki do udziału w Światowej Konferencji Kształcenia Dorosłych zaplanowanej na 1929 rok w Cambridge (UK). Liderem prac był Kazimierz Korniłowicz, zaś Grupa, która przerodziła się w Komitet czynnie uczestniczyła w pracach tego międzynarodowego Związku (Radlińska, 1964, s. 441). Założył również Towarzystwo Stypendialne im. T. Janiszewskiego. Celem statutowym Towarzystwa była pomoc kulturalna i materialna adresowana do zdolnej młodzieży, która wywodziła się z ubogich środowisk. Szczególną opieką obejmowano samouków, którym tworzono szanse przekraczania ówczesnych granic społecznych (Radlińska, 1964, s. 371).

Jego ostatnim zadaniem zainicjowanym w okresie poprzedzającym wybuch drugiej wojny było współtworzenie i prowadzenie Instytutu Spraw Społecznych. W ramach prac tej jednostki podejmowano działalność badawczą, oświatową i organizacyjną na rzecz wspierania społecznego rozwoju. Pełnił także funkcję Przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu do 1939 roku (Aulaytner, 2002, s. 19-22). K. Korniłowicz był jednym ze współpracowników Heleny Radlińskiej zaangażowanym w dydaktyczną aktywność Studium Pracy Społeczno-Oświatowej, funkcjonującego w strukturze Wydziału Pedagogicznego Wolnej Wszechnicy Polskiej (Kamiński, 1961, s. XXIV). Jako dydaktyk wyróżniał się doskonałym kontaktem z młodzieżą akademicką. Kierownik Studium prof. H. Radlińska wspominała go jako „najbliższego wychowawcę studentów” (Radlińska, 1964, s. 433). Wykorzystując doświadczenia praktyczne wywodzone z Instytutu Spraw Społecznych, prowadził on zajęcia z pedagogiki społecznej. W ramach przedmiotu wprowadzał studentów do zagadnień związanych z kwestią organizowania i oceny instytucji działających w obszarach społecznych, oświatowych, opiekuńczych czy wychowawczych (Radlińska, 1964, s. 444).

W biografii tej osoby widoczne jest zainteresowanie sprawami edukacji młodzieży i dorosłych. Już w okresie studiów w Uniwersytecie Jagiellońskim był sekretarzem Kółka Przyrodniczego Uczniów UJ, a także prowadził z ramienia Koła Akademickiego Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza akcję oświatową na terenie robotniczego przedmieścia Krakowa. Pod koniec pierwszej wojny światowej, w której brał czynny udział jako legionista zaangażowany w prace Centralnego Biura Szkolnego (Radlińska, 1964, s. 371), przeniósł się do Warszawy. Tam został członkiem komisji pedagogicznej Sekcji Kursów dla Dorosłych. Od 1918 roku został członkiem zarządu tejże Sekcji i pełnił tę funkcję do 1931 roku. Został redaktorem wydanego w 1918 roku „Rocznika Kursów dla Dorosłych”. W latach 1917-1923 był równocześnie kierownikiem ogniska kursów dla dorosłych prowadzonego w warszawskim środowisku robotniczym. W 1920 roku prowadził akcję oświatową w wojsku. W 1919 roku wraz z Antonim Konewką i Marianem Godeckim założył Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych, będąc do 1923 roku jego dyrektorem i kierownikiem działu wydawnictw, a potem i członkiem zarządu. Z ramienia Centralnego Biura Kursów dla Dorosłych prowadził akcję wydawniczą, organizował kursy oświatowe, wygłaszając na nich referaty. Stworzył sieć placówek oświatowych w pow. będzińskim oraz w miastach Dąbrowie Górniczej i Sosnowcu. Jako doświadczony praktyk społeczny i oświatowy przygotował w 1923 roku projekt ustawy o oświacie pozaszkolnej. W roku 1924 wyjechał z ramienia Centralnego Biura do Belgii i Anglii celem zapoznania się z zagadnieniami wychowania społecznego młodzieży i dorosłych oraz organizacji oświaty pozaszkolnej. Brał także czynny udział w licznych konferencjach i zjazdach oświatowych organizowanych w okresie międzywojennym.

Kazimierz Korniłowicz był członkiem Komitetu Wykonawczego powstałego w 1922 roku Skarbu Pracy Oświatowo-Kulturalnej, instytucji subwencjonującej prace w dziedzinie oświaty i kultury. Współpracował z Wydziałem Wychowawczym Związku Spółdzielni Spożywców (Spółdzielcze Koła Oświatowe). Był inicjatorem Spółdzielczych Kursów Wakacyjnych. Opracował i wdrożył w życie koncepcję Koła Pomocy Kulturalnej dla Młodzieży Pracującej. Na zlecenie Ministerstwa Opieki Społecznej pracował przy powstawaniu projektów ustaw o ogródkach działkowych, o społeczno-kulturalnym funduszu górniczym i projekcie organizacji wczasów młodzieży pracującej. Z inicjatywy K. Korniłowicza powstał Związek Przysposobienia Społecznego. Równolegle do licznych działań prospołecznych i oświatowo-wychowawczych współdziałał przy założeniu Związku Pracy Świetlicowej. W Warszawie rozwijał przy tej okazji sieć świetlic dla dzieci z rodzin objętych opieką społeczną (Radlińska, 1964, s. 371).

Wielość działań na rzecz wspierania rozwoju ludzkiego potwierdzają kolejne inicjatywy, w których uczestniczył Kazimierz Korniłowicz. Zaliczyć tu można współorganizację Centralnego Biura Wczasów Zrzeszenia Organizacji Oświatowo-Kulturalnych, które obok organizacji wypoczynku podejmowało działalność wychowawczą i oświatową przekraczającą mury tradycyjnie pojmowanych placówek szkolnych. Przedstawiany w niniejszym szkicu autor prowadził także ożywioną działalność publicystyczną, w której poruszał zagadnienia związane z kształceniem i wychowaniem dorosłych oraz młodzieży pracującej. W zakres tego typu działalności wpisywała się wspomniana już praca świetlicowa oraz walka z analfabetyzmem, który stanowił poważny problem społeczny okresu międzywojennego. Zajmował się sprawami powiązań pracy oświatowej z ruchem spółdzielczym, akcją społeczno-kulturalną w środowisku górniczym, pomocą kulturalną dla bezrobotnych. Był jednym z pionierów i gorącym rzecznikiem akcji rozwijania wczasów dla młodzieży i dorosłych. Z obserwacji dokonywanych w czasie licznych wyjazdów zagranicznych czerpał wzory pracy oświatowej, przetwarzając je i dostosowując do warunków polskich.

„Spuścizna pisarska, jaką pozostawił po sobie K. Korniłowicz, jest w sumie niewielka, ale jej szczupłość rekompensuje dojrzałość przemyśleń” — pisze Olga Czerniawska, zestawiając dostępny dorobek autora (Czerniawska, 1976, s. V, 153-157). Warto zaznaczyć, że liczne jego artykuły publikowane były w czasopismach: „Polska Oświata Pozaszkolna”, „Rocznik Pedagogiczny”, „Pracownik Oświatowy”, „Opieka nad Dzieckiem”, „Praca i Opieka Społeczna”, „Samorząd”, „Kalendarz Samorządowy”, „Rzeczpospolita Spółdzielcza”, „Pracownik Spółdzielczy”, „Kronika Warszawy”. W nich podnoszone były kwestie praktyczne w perspektywie organizacyjno-teoretycznej i metodycznej.

Aktywność społeczno-wychowawcza i oświatowa

W życiorysie Kazimierza Korniłowicza widoczna jest dwukierunkowość jego działań podejmowanych od wczesnych lat aktywności społecznej i oświatowo-wychowawczej. Pasja działacza oświatowca, wychowawcy i organizatora nachodziła na określenie teoretycznych podstaw prowadzonej działalności. Współcześnie powiedziano by o nim „animator”, czyli osoba, której bliskie są sprawy ludzkiego rozwoju i aktywizacji do uczestnictwa w procesach społecznych oraz kulturotwórczych. Dla przykładu — Edouard Limbos określał funkcję animatora jako pobudzanie postawy twórczej, ekspresji, poczucia tożsamości (Limbos, 1977, s. 9). Zasadniczą funkcję animacji widział w wymiarze duchowym i cywilizacyjnym, podkreślając rolę moralności w kształtowaniu świadomości społecznej. W animacji uwzględnia się rolę odrodzenia moralnego i duchowego w czasach kryzysu. Potrzeba moralnego odrodzenia człowieka jest współcześnie naglącą koniecznością, dlatego ta funkcja animatora jest szczególnie ważna. Słowa te są ponadczasowe, bo odnoszą się do (kondycji) człowieka w (każdym) czasie. Leon Dyczewski, nawiązując do roli animatora, podkreślał w niej postawę empatyczną i intencję pedagogiczną. Animatorem według tego autora jest ten, kto dopełnia wiedzę, doświadczenia życiowe oraz przeżycia ludzi, z którymi wchodzi w kontakt, rozbudza ich zainteresowania, ukazuje nowe ideały i wzory życia, prowadzi dialog nad możliwościami i sposobami rozsądnego zaspokajania ujawnionych i jeszcze ukrytych potrzeb kulturalnych. Jasno widzi nowe i lepsze życie, kocha te wizje, ale jeszcze bardziej kocha ludzi. Akceptuje ich takimi, jakimi są, w nadziei, że mogą być lepsi (Dyczewski, 1993, s. 209). To kultura i dobre wychowanie, może i powinno stanowić pomost dla licznych rzesz młodych i starszych ludzi w drodze do osiągnięcia dobrostanu duchowego i materialnego, jak uważał K. Korniłowicz.

Wskazana powyżej możliwość współczesnej reinterpretacji postawy praktyczno-badawczej Kazimierza Korniłowicza ma swe uzasadnienie w perspektywie animacyjnej. Prawomocność ta wynika z faktu, że sama animacja z jednej strony wiele czerpie z działalności jej zwolenników najczęściej ulokowanych w pedagogicznym oglądzie świata, jak również poprzez model badań w działaniu odnosi się do społecznej i humanistycznej wiedzy naukowej mającej wzmocnić jej rozumienie świata i działanie w świecie. Sam K. Korniłowicz działał w wielu stowarzyszeniach (organizacjach), co dostarczało mu wielu różnorodnych doświadczeń praktycznych. Bogactwo to charakteryzuje sylwetkę tego działacza, który jest zarazem przykładem typu działacza refleksyjnego. Można o nim powiedzieć, że wpisuje się w ogólny obraz nakreślony maksymą wyrażoną przez Johna Ruskina, który stwierdził, że każdy wie, co być powinno, ale nie każdy wie, co być może (Ruskin, 1976). Omawiany autor starał się poprzez szeroką refleksję intelektualną i działanie dokonać zmiany społeczno-oświatowo-kulturalnej w społeczeństwie polskim, które dopiero co uzyskało niepodległość po 123 latach niewoli. Społeczeństwo ówczesne znajdowało się na pograniczu społeczno-ekonomicznej formacji tzw. I i II fali (rolnictwa i uprzemysłowienia) i z co najmniej dwóch powodów potrzebowało „nowych” zrębów oświaty szkolnej i pozaszkolnej. Wskazać można na wzrost (klasowej) świadomości społecznej ujęty szczególnie w nurcie lewicowym i wzrost wiedzy oraz umiejętności ważny w procesie produkcji przemysłowej i ogólnej modernizacji społecznej (nurty prawicowe).

Kazimierza Korniłowicza interesowała przede wszystkim organizacja kształcenia młodzieży starszej i dorosłych połączona — czy dopełniana — w dalszym cyklu rozwoju człowieka poprzez pracę kulturalno-wychowawczą i społeczno-wychowawczą. Owa praca oświatowa i kulturalna miała odbywać się w czasie wolnym wskazanych grup społecznych, który ówcześnie nazywano wczasowaniem. Problematyka spędzania czasu wolnego (wczasów) przez młodzież pracującą była jednym z obszarów badań podejmowanych przez autora. Zagadnienie to nie zostało jednak opracowane w formie monografii, gdyż prace przerwała śmierć autora w początkach drugiej wojny światowej (Radlińska, 1961, s. 314). Fragmenty dotyczące tej problematyki były publikowane w 1927 roku na łamach czasopisma „Opieka nad Dzieckiem” (Korniłowicz, 1927, s. 7). Jednakże po 1945 roku nie powracano już do zgromadzonego materiału empirycznego, a obecnie jego wartość ma znaczenie historyczne.

Całe wskazane sygnalnie doświadczenie andragogiczne umożliwiło K. Korniłowiczowi współautorstwo ustaw sejmowych o sensu largo odpoczynku, ogrodach działkowych, funduszu górniczym, wczasowaniu i doskonaleniu młodzieży pracującej w okresie międzywojennym. Swoją wiedzę konfrontował z doświadczeniami zagranicznymi z Austrii i Anglii. Wyjazdy studyjne umożliwiały konfrontowanie polskich doświadczeń z funkcjonowaniem oświaty dla młodzieży pracującej z zagranicznymi. Omawiany działacz dużą rolę pokładał w „nowych” organizacjach i placówkach dla młodych ludzi (szczególnie pracujących). Dzięki aktywności badawczej w połączeniu z dorobkiem konferencji (Grupa na Rzeczpospolitą Polską Światowego Związku Kształcenia Dorosłych) badających oświatę dorosłych w kraju powstał Przewodnik oświaty dorosłych opisujący teoretyczne podstawy prowadzonej działalności oraz zarejestrowane organizacje działające wśród młodych ludzi w latach dwudziestych XX wieku (Konewka, Korniłowicz, 1929). Opracowanie to było ważnym dziełem wpisującym się w proces rozwoju polskiej pedagogiki dorosłych. Znalazły się tam metodyczne wskazania dla działaczy oraz teoretyczne podstawy rodzącej się na polskim gruncie andragogiki.

Służba oświatowa, kulturalna i społeczna wśród dorosłych

Kazimierz Korniłowicz w tekstach i wykładach dla dorosłych uczestników kursów oświatowych zwracał szczególną uwagę na instytucjonalizację zaspokajania potrzeb kulturalnych, pracy kulturalnej i społeczno-wychowawczej podejmowanej wśród osób pozostających poza nawiasem systemu szkolnego. Określając zadania oświaty dorosłych, autor ten próbował doprecyzować zakresy (różnice) występujące pomiędzy wymienionymi konstruktami.

Oświata dorosłych to samodzielne ogniwo w systemie edukacyjnym, czynnik planowej rekonstrukcji społecznej i kulturalnej. W czasach K. Korniłowicza oświata dorosłych miała wspomagać funkcjonowanie systemu szkolnego, który ze względu na czas wojny i skomplikowanej sytuacji łączących się ziem polskich po 123 latach niewoli wymagał scalenia. Chodziło o uzupełnienie wykształcenia ogólnego i zawodowego. Ważnym zadaniem było również dostarczenie obywatelom wiedzy o celach działania, rozwijanie umiejętności wartościowania, wyboru, budowy własnego punktu widzenia. Sama technika (i jej narzędzia) poprzez szybki rozwój wymuszała nowe metody pracy, które wymagały przygotowania i specjalizacji pracowników (Korniłowicz, 1929, s. 45-46; zob. Korniłowicz, 1976, s. 3-31).

Oświata dorosłych powinna znajdować się według omawianego autora w gestii samorządów terytorialnych i organizacji oraz stowarzyszeń społecznych. Pogląd taki wynikał z wcześniejszego zapoznania się z modelowymi rozwiązaniami, które wzbudziły zainteresowanie autora podczas wyjazdu studyjnego do Anglii. Kazimierz Korniłowicz był zwolennikiem anglosaskiego systemu oświaty dorosłych opartego na samorządzie i organizacjach społecznych. Implikowało to niewielkie opłaty nakładane na osoby zainteresowane ofertą systemu kształcenia dorosłych. Dodać warto, że nie był on zwolennikiem filantropizmu edukacyjnego. Uważał, że dostęp do wiedzy jest prawem, o które trzeba walczyć. Jak wskazuje Olga Czerniawska — K. Korniłowicz był zwolennikiem systematycznego, rytmicznego działania, zakładając, że proces wychowawczy wspomagający rozwój dokonuje się powoli. Zaspokajając ludzkie potrzeby, oświata powinna kreować nowe potrzeby, w realizacji których od konsumpcji powinniśmy przejść do partycypacji jednostkowej i społecznej w tworzeniu nowych wartości (Czerniawska, 1976, s. XXI i nast.).

Z perspektywy prowadzonej analizy można stwierdzić, że intelektualny wkład K. Korniłowicza w teorię i metodykę pracy kulturalnej był istotny dla dalszego rozwoju praktyczno-teoretycznego polskiej pedagogiki pracy kulturalno-oświatowej i współczesnej animacji społeczno-kulturalnej. Autor zakładał, że praca kulturalna powinna stać się akcją udostępniającą (poszerzył jej rozumienie) i propagującą wartości kulturalne, w sposób metodyczny obejmując ludzi, dla których byłaby elementem umocnienia swojej lub przejścia do nowej grupy (warstwy) stratyfikacyjnej w budującym się ówcześnie (pozaborowym) społeczeństwie polskim. Wartości stanowiły centralną kategorię wyznaczającą jego punkt widzenia na sprawę jakości życia społecznego i jej wzrostu. Zaś aktywność twórcza lub aktywność odbiorcza miała być podstawą rozwoju ludzkiego. Szczególnie aktywność twórcza pomocna w tworzeniu nowych wartości powinna stanowić w pracy kulturalnej element kreatywny i odnoszący się do sił tkwiących w jednostce. Aktywność odbiorcza powiązana jest z koncepcją ekstensywną, która opiera się zasadniczo na szerzeniu wartości. Jednostka nie powinna być już traktowana tylko jako konsument kulturalnego dorobku, ale także jako potencjalny jego twórca. Potrzeba ekspresji, samorealizacji tworzenia to cecha jednostek nielicznych acz uzdolnionych.

Myśli K. Korniłowicza wydają się bliskie współczesnej nam animacji (społeczno-kulturalnej), gdzie praca polega na wyzwalaniu i stymulowaniu zdolności tworzenia (zob. Nycz, 1999, s. 15-16). Samo wskazywanie na aktywność jednostkowo-grupową, pracę u podstaw, kreatywność, samokształcenie, samowychowanie to podstawy animacji, która stała się od lat sześćdziesiątych XX w. ciekawą metodą pracy pedagogicznej już dość dobrze opisaną w rodzimej literaturze przedmiotu. To prawda, że współczesność ma to do siebie, że łączy pewne dawniej szczegółowe pojęcia, tworząc „nowe” o większej pojemności znaczeniowej. Korniłowicz zwracał uwagę na rolę charakteru i osobowości oświatowca — pracownika oświatowo-wychowawczego, wskazując, aby to była jednostka o podejściu wychowawczym i odczuwająca potrzebę rozbudzania i zaspokajania potrzeb kulturalno-wychowawczych innych ludzi. Teza autora o tym, że siła promieniowania oświatowo-wychowawczego każdego człowieka pozostaje w zależności prostej od przyrostu jego wartości wewnętrznej, a przyrost ten świadczy o rozwoju i prawdziwym zainteresowaniu swoją pracą, dlatego pracownik oświatowy nie jest tylko podmiotem oddziaływań oświatowo-wychowawczych, ale powinien być również przedmiotem samowychowania. Jak wskazuje Jadwiga Nowak, powinna cechować go czynna postawa samowychowawcza, a systematyczne doskonalenie się nie tylko ułatwia pracę z innymi, ale i nad samym sobą (Nowak, 1986, s. 408). Opisana postawa jest na pewno — w każdym czasie i sytuacji — elementem sukcesu każdego pracownika-animatora-lidera pracującego z powierzoną mu grupą lub społecznością.

Praca kulturalno-wychowawcza upowszechniana w polskich warunkach okresu międzywojennego przez Kazimierza Korniłowicza opierała się na specyficznie pojętej kulturze, której rozumienie warunkowało kierunki myślenia o praktyce twórczej aktywizacji dorosłych. Autor ten postrzegał kulturę jako specyficzny przedmiot będący zbiorem elementów twórczości ludzkiej. Uprzedmiotowienie kultury było swoistym aktem jej instrumentalizacji. K. Korniłowicz odróżniał się w tym podejściu od stanowisk, w których kulturę postrzegano w ujęciu dynamicznym, kierując uwagę na jej procesualny wymiar. Nie był to bowiem (w rozumieniu przywołanego autora) ani zbiór czynności, ani też zestaw właściwości przypisywanych kulturze w innych koncepcjach (Korniłowicz, 1930, s. 65 i nast.). Podejście takie miało swe ugruntowanie w przekonaniach autora o możliwości wzbogacania wartości kulturalnych poprzez wytężoną pracę organiczną i wynikający z niej wielowymiarowy rozwój obejmujący również sferę kultury. Upowszechniając ideę demokratyzacji kultury, dążył do tworzenia warunków sprzyjających aktywizowaniu i rozbudzaniu potrzeb kulturotwórczych wśród młodzieży i dorosłych. W okresie międzywojennym działalność ta należała bez wątpienia do kategorii innowacyjnych i miała swe źródła w świadomym spożytkowaniu potencjału sił ludzkich. To w 1930 roku K. Korniłowicz wprowadził do pedagogiki pojęcie pomocy w tworzeniu, którą uznał za podstawowe zadanie pracy kulturalno-oświatowej z młodzieżą. Jej istotą jest pomaganie jednostkom i grupom w rozwoju i realizacji ich uzdolnień, współdziałanie w rozwoju twórczości przez przygotowanie twórczych pracowników (Cudowska, 2010, s. 31). Również pojęcie czasu wolnego ujmowanego ówcześnie jako wczasowanie było przez autora pojmowane jako czynność, przeżycie i postawa. Podobnie definiował to zagadnienie Aleksander Kamiński (Kamiński, 1965, s. 263; Nycz, 1993, s. 81 i nast.). Kazimierz Korniłowicz widział wczasowanie jako pole pracy twórczej (impresji) po czasie zawodowym, który może nie dawać pełnego zadowolenia. Ważna jest tu również zabawa jako czynność oczyszczająca (katharsis), ale niemniej ważna jest praca społeczna na rzecz Innych. Wczasowanie powinno mieć miejsce w instytucjach, mających odpowiednią organizację i zabezpieczone urządzenia kulturalne oraz sportowe. Wskazana jest w tekstach autorskich potrzeba instytucjonalnego i przestrzennego (ekologia i estetyka) patrzenia się na wczasowanie. W szerszym odniesieniu można podkreślić, że w swej twórczości autor podkreślał nie tylko walory metodyczne i teoretyczne podstawy praktyki pracy oświatowej, społecznej czy kulturalno-wychowawczej. Zwracał on także uwagę na potrzebę zabezpieczenie prawnego i finansowego dla inicjatyw podejmowanych z myślą o społecznym rozwoju. Zdawał sobie sprawę z codziennych materialnych potrzeb, które są konieczne do zagwarantowania w toku realizacji wzniosłych idei służących budowaniu pomyślności jednostek, grup społecznych, społeczności i całych społeczeństw (Kamiński, 1980, s. 29).

Kazimierz Korniłowicz wskazywał również, kto powinien prowadzić pracę oświatową i kulturalno-wychowawczą. Działacze społeczni i pracownicy zawodowi o pewnych cechach charakteru promieniujących („ludzie radioaktywni”) na innych ludzi i wierni obranym przez siebie wartościom są najbardziej pożądani do tej pracy. Gdy przypatrzymy się cechom współczesnych animatorów, to widoczne stają się podobieństwa opisu ludzi — animatorów („jednaczy” K.K.) mających stać się zapalaczami idei w doczesnym im świecie (Lisińska-Tokarska, Nycz. 2000, s. 59-66). Wizja pracy z dorosłymi, pracy oświatowej i kulturalno-wychowawczej uwidacznia bogactwo doświadczeń praktycznych autora. Zwracał on uwagę na realizm w pracy animatora-oświatowca, który powinien umiejętnie łączyć wiedzę teoretyczną z ideą aktywizacji człowieka w życiu społecznym (co miałoby pobudzać jego również do pracy zawodowej) w kierunku kreatywizacji postaw życiowych i „budowy” bogatego w wartości wnętrza. Podobnie jak w animacji społeczno-kulturalnej K. Korniłowicz zachęca do oddolnych inicjatyw i oddolnej działalności w duchu szacunku dla człowieka jako podmiotu działania w danych mu warunkach środowiskowych. Sam autor pisze: „Być sobą, nie znaczy tkwić w miejscu, znaczy to rozwijać się po drodze. Co dla innych jest wartością, dla mnie może nie być. Jest największą mądrością życiową rozwijać się, tworzyć siebie na swojej drodze pozytywnie” (za: Czerniawska, 1976, s. XXXIV).

Podsumowanie

Przedstawiona synteza dokonań Kazimierza Korniłowicza obejmująca zarówno pole teoretyczne, jak i szereg inicjatyw praktycznych pozwala stwierdzić, że miał on znaczący wkład w dalszy rozwój polskiej pedagogiki i jej subdyscyplin. Bez wątpienia wskazać tu można na pierwszym planie pedagogikę społeczną, której jest niekwestionowany polskim pionierem (Kamiński, 1961, s. XXIV). Sama Helena Radlińska, twórczyni pedagogiki społecznej w Polsce, wspominała go jako ważnego współpracownika i pomocnika w pracy wychowawczej, oświatowej i społecznej (Radlińska, 1964, s. 432 i nast.). Orientacja na spożytkowanie potencjału kulturowego w rozwoju społecznym jednostek i grup ludzkich kwalifikuje go do grona pionierów pedagogiki kultury. Kategorie konsumpcji kulturalnej oraz upowszechniania (demokratyzacji) kultury potwierdzają jego wkład w dalszy rozwój tej subdyscypliny rozwijającej się w związku z poszerzaniem zakresu pedagogiki społecznej (Cichosz, 2016, s. 25).

Praca kulturalna opisywana i podejmowana przez Kazimiera Korniłowicza wpisywała się w szerszy zakres działalności oświatowej adresowanej do wszystkich grup społecznych opuszczających szkolne mury (Cichosz, 2016, s. 93). Oświata dorosłych była zaś jednym z głównych obszarów zainteresowania tego autora i zarazem działacza społeczno-oświatowego. Ten kierunek aktywności teoretycznej, badawczej i metodycznej pozwala przyjąć, że Kazimierz Korniłowicz jest także jednym z pionierów polskiej andragogiki. I tu wyraźnie rysuje się związek z pedagogiką społeczną, z której wyrosły liczne subdyscypliny pedagogiczne.

Literatura

Auleytner J. (2002), Instytut Spraw Społecznych (1931-1939), „Polityka Społeczna” nr 3

Cudowska A. (2010), Edukacja twórcza jako wspomaganie dziecka w rozwoju — mit czy rzeczywistość?, w: Edukacja dziecka — mity i fakty, red. E. Jaszczyszyn, J. Szada-Borzyszkowska, Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, Białystok

Cichosz M. (2016), O pedagogice społecznej i jej rozwoju. Wybrane zagadnienia. Wybór tekstów z badań własnych, OW Impuls, Kraków

Czerniawska O. (1976), Wstęp: Kazimierz Korniłowicz jako organizator, działacz, i badacz oświaty dorosłych, w: K. Korniłowicz, Pomoc społeczno-kulturalna dla młodzieży pracującej i dorosłych, oprac. O. Czerwińska, Ossolineum, Wrocław

Dyczewski OFMConv. L. (1993), Kultura polska w procesie zmiany, TN KUL, Lublin

Kamiński A. (1980), Funkcje pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa

Kamiński A. (1961), Wstęp: Zakres i podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej Heleny Radlińskiej, w: H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Ossolineum, Wrocław

Kamiński A. (1965), Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Ossolineum, Wrocław

Konarski S. (1969), Kazimierz Korniłowicz, Internetowy Polski Słownik Biograficzny (http://ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/kazimierz-kornilowicz), za: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, red. E. Rostworowski, Ossolineum, Wrocław 1968-1969

Konewka A., Korniłowicz K. (red.) (1929), Przewodnik oświaty dorosłych, Wydawnictwo Federacji Oświatowej Organizacyj Społecznych, Instytut Oświaty Dorosłych, Warszawa (wydanie za rok 1928)

Korniłowicz K. (1927), Wczasy młodzieży pracującej, odbitka z: „Opieka nad Dzieckiem”, R. V, nr 5, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Księgarnia Robotnicza, Warszawa

Korniłowicz K. (1929), Drogi oświaty dorosłych, w: Przewodnik oświaty dorosłych, red. A. Konewka, K. Korniłowicz, Wydawnictwo Federacji Oświatowej Organizacyj Społecznych, Instytut Oświaty Dorosłych, Warszawa (wydanie za rok 1928)

Korniłowicz K. (1930), Pomoc w tworzeniu jako zadanie pracy kulturalnej, w: Zagadnienia oświaty dorosłych. Dwie konferencje, red. K. Korniłowicz, Wydawnictwo Federacji Oświatowej Organizacyj Społecznych, Warszawa 1930, s. 64-83

Korniłowicz K. (1976), Pomoc społeczno-kulturalna dla młodzieży pracującej i dorosłych. Wybór pism [Organizacja systemu kształcenia młodzieży starszej i dorosłych, s. 3-34], oprac. O. Czerniawska, Ossolineum, Wrocław

Limbos E. (1977), L’Animation des groupes de culture et de loisirs. Connaissance du probleme et applications pratiques, Editions Sociales Françaises (May 1)

Lisińska-Tokarska A., Nycz E. (2000), W poszukiwaniu modelu animatora społeczno-kulturalnego u progu XXI wieku, w: Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych. Animacja — animator i jego kształcenie, red. K. Hrycyk, wyd. PPSKAKiB we Wrocławiu („Silesia”), Wrocław

Nowak J. (1986), Wychowawca dorosłych, w: Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych, red. K. Wojciechowski, Wrocław, Ossolineum

Nycz E. (red.) (1993), Aleksander Kamiński. Działacz i uczony, wyd. INP WSP w Opolu, Opole

Nycz, E. (1999), Animacja społeczno-kulturalna, w: Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, red. D. Lalak, T. Pilch, Warszawa

Radlińska H. (1961), Pedagogika społeczna, Ossolineum, Wrocław

Radlińska H. (1964), Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Ossolineum, Wrocław

Ruskin J. (1977), Sztuka. Społeczeństwo. Wychowanie. Wybór pism, tłum. Z. Doroszowa, M. Treter-Horowitzowa, Ossolineum, Wrocław

Oświata, kultura i wychowanie w społecznych koncepcjach pedagogicznych Kazimierza Korniłowicza

Artykuł podejmuje wstępną identyfikację koncepcji Kazimierza Korniłowicza w perspektywie współczesnej pedagogiki społecznej. Zakres zainteresowań Korniłowicza obejmował przede wszystkim zagadnienia oświaty młodzieży pracującej i dorosłych. Jego ustalenia i poglądy są współcześnie nadal aktualne, chociażby w perspektywie animacji społeczno-kulturalnej i poradnictwa społecznego. Kazimierz Korniłowicz należy do grona prekursorów polskiej pedagogiki społecznej i innych subdyscyplin nauk pedagogicznych.

Słowa kluczowe: Kazimierz Korniłowicz, działacz oświatowy, oświata dorosłych, kultura, wychowanie

Education, culture and upbringing in Kazimierz Korniłowicz’s social concepts of pedagogic

The article is taking the preliminary identification of the concept of Kazimierz Korniłowicz in the prospect of the contemporary social pedagogy. The scope of Korniłowicz’s interests included primarily the issues of education of working youth and adults. His arrangements and views are still valid today, even in the perspective of socio-cultural animation and social counseling. Kazimierz Korniłowicz is one of precursors of the Polish social pedagogy and other subdisciplines of pedagogical sciences.

Keywords: Kazimierz Korniłowicz, educational activist, adult education, culture, upbringing

Edward Nycz, Arkadiusz Żukiewicz, Uniwersytet Opolski, „Ruch Pedagogiczny” nr 1/2018